ადგილობრივ ინტერესთა წარმომადგენლობა სხვადასხვა პოლიტიკურ სისტემებში

daviT melua

adgilobriv interesTa warmoamadgenloba sxvadasxva politikur sistemebSi

1. Sesavali

saxelmwifo rTuli socialuri fenomenia da realobaSi igi sruladac ar gaxlavT adamianTa monoliTuri erToba. istoriuli ganviTarebis yovel etapze saxelmwifo mravalgvar interesTa artikulaciisa da marTvis meqanizms warmoadgenda. icvlebodnen interesTa jgufebi, Tavad interesebic magram saxelmwifos es funqca dResac ucvlelia.

rac ufro kompleqsuri xdeboda sociumi miT ufro komplesuri iyo interesebi da Sesabamisad miT ufro ixveweboda saxelmwifo institutebi. Tavad interesTa mravalmxrivoba iTxovda imas, rom saxelwifo saqmeebi (an SeiZleba vixmaroT “sajaro saqmeebi”, vinadan qarTul enaSi terminologiuri sicxade jer kidev ar gvaqvs) sul ufro kompleqsuri Seqmniliyo. Tu adre xelisuflis funqcia ZiriTadad teritoriis dacva da marTlwesrigis uzrunvelyofa iyo, vaWrobis ganviTarebam da industrializaciam gaaCina moTxovna iseT funqciebze rogoricaa komunikacia, fosta, fulad-sakredito urTierToba, saqonlis mimoqceva. migraciam da muSaxelis moZraobam biZgi misca iseT sajaro saqmeTa warmoSobas rogoricaa komunaluri sfero da binaTmSenebloba. kvalificiuri muSaxelis moTxovnam sayovelTao ganaTlebis miwodebis kompetencia warmoSva da a.S.

yoveli am sajaro kompetenciis gaCena sakuTari interesis dasakmayofileblad, konkretuli socialuri fenis xanglivi brZolis Sedegia. swored am brZolis Sedegad icvleboda saxelmwifos saxe, iqmneboda axali instituciebi, yalibdeboda axali socialuri fenebi da sazogadoebrivi Zalebi. anu mimdinareobda is procesi, rasac istorikosebi uwodeben absolutizmis transformacias saarCevno demokratiaSi.

am transformaciis dros aSkarad gamoikveTa sajaro interesTa ori saxe – socialuri interesi (klasebi, socialuri fenebi) da teritoriuli interesebi (erT arealze dasaxlebul adamianTa interesebi). teritoriuli interesebi gacilebiT kompleqsuria vidre calkeul jgufTa interesebi. radgan, jer erTi, teritoriul interesebSi ikveTeba yvela socialuri jgufis interesi da meorec, teritoriuli interesi mravaldoniania. gamartivebuli midgomiT teritoriuli interesi mxolod erT mikrosistemasTan (xeoba, sofeli, qalaqi) identificirebuli adamianebis interess unda moicavdes. magram social-kulturuli faqtorebis gaTvaliswinebiT adamianTa sub-nacionaluri TiviTidentifikaciis areali gacilebiT vrceli SeiZleba iyos vidre erTi mikrosistemaa. igi ramdenime aseul aseT mikrosistemasac SeiZleba moicavdes. aseT did teritoriul warmonaqmnebs regionebi, mxareebi an miwebi ewodeba. aseTi msxvili teritoriuli erTobis CamoyalibebaSi ori faqtori TamaSobs gansakuTrebul rols: a) social-kultuluri erTgvaroba (ena, religia, tradiciebi da mentaloba) da b) istoriuli tradicia (istoriulad arsebobda rogorc calkeuli sagrafo erTiani suzerenis mfarvelobis qveS). yovelive zemoTqmuli qmnis teritoriul interesTa erTgvar kaskads sadac mikrosistemuli interesi (vuwodoT mas “adgilobrivi interesi) Tanaarsebobs ufro did sub-nacionalur interesTan (vuwodoT mas “teritoriuli interesi). da orive maTgani Tanaarsebobs saerTo erovnul interesebTan. aqve unda aRiniSnos, rom adgilobriv interesTa jami ar udris teritoriul interess da arc erovnuli iteresebia mxolod teritoriul interesTa meqanikuri jami. yvela es interesi TviTmyofadia (komplimentarulia) da maTi urTierTCanacvlebis (an romelime maTganis ingnorirebis) SemTxvevaSi konfliqti gardauvalia.

imisda mixedviT Tu rogor aris realizebuli teritoriuli interesebi Cven saxelmwifos mowyobis sxvadasxva modelebi gvaqvs (unitaruli, regionuli, federaluri). saerTo rac yvela models axasiaTebs aris is, rom yvelgan gvaqvs minimum ori - adgilobrivi da erovnuli interesi. interesTa kvaldakval iyofa sajaro saqmeebis paketic,  adgilobrivi saqmeebi (local affairs) adgilobriv interesTa realizacias emsaxureba, Sesabamisad gvaqvs regionaluri saqmeebi (regional affairs) da erovnuli saqmeebi (national affairs). imaze Tu ramdenad efeqturadaa realizebuli teritoriuli interesebi, ramdenad harmoniulad Tanaarseboboben sxvadasxva donis saqmeebi erTmaneTTan, damokidebulia demokratiuli stabiluroba TiToeul qveyanaSi.

am statiaSi Cven ver SevexebiT sub-nacionalur (teritoriul) interesebs da maT warmomadgenlobas. saxelmwifos teritoriuli mowyobisa da konstitucionalizmis es vrceli sakiTxi Cveni statiis farglebs scildeba. Cveni amocanaa ganvixiloT Tu rogoria adgilobrivi interesTa realizaciis formebi sxvadasxva politikuri sistemebSi da am informaciis Suqze gavaanalizoT saqarTvelos realoba.

2. adgilobriv interesTa warmomadgenloba evropaSi

2.1 adgilobriv saqmeTa gageba evropaSi

istoriulad, evropelis cnobierebaSi mikrosistema (Temi, komuna) dakavSirebuli iyo saerTo wylis resursTan, saerTo tyis resursTan, saerTo saZovarTan. mogvianebiT am erTobas daemata saerTo religiuri/sakulto obieqti (eklesia). zogadad, evropaSi eklesiam udidesi roli iTamaSa „adgilobrivi saqmeebis“ institutis CamoyalibebaSi. eklesia axdenda Temis wevrebis registracias, xolo Crdilo evropaSi asrulebda Temis maorganizebeli Zalis rols. dResac evropis bevr qveyanaSi terminebi „Temi“ da „mrevli“ erTnameTis sinonimebia.

Sesabamisad adgilobrivi interesi efuZneba mikrosistemas da masSi mcxovreb adamianTa survils hqondeT ukeTesi garemo da Sesabamisi yofiTi pirobebi. aqedan gamomdinare, dRes evropaSi adgilobriv saqmeTa portfels ganekuTvneba is amocanebi romelic uzrunvelyofs sacxovrebeli garemosa da saarsebo pirobebis gaumjobesebas. rogorc wesi aseT saqmeebis ganekuTvneba Semdegi sferoebi:

·                     komunaluri momsaxureba – moicavs yvela im kompetencias rac aucilebelia dasaxlebaTa sicocxlisunarionobisa da komfortulobis asamaRleblad, adamianis binadrobis mavne zemoqmedebis Sesamcireblad. (sasmeli wylis miwodeba, narCnebis gatana da gadamuSaveba, kanalizacia da saniaRvre sistemebi, gaTboba, elqtroenergiiT momarageba, transporti, gamwvaneba, skverebisa da baRebis movla, sasaflaoebi).

·                     teritoriaTa ganviTareba – moicavs Semdeg kompetenciebs: teritoriuli gegmareba da urbanuli dagegmva; binaTmSenebloba, gzebi da komunikaciebi, tyis safarisa da wylis resursebis marTva, teritoriaTa zonireba da social-ekonomikuri ganviTarebis marTva, miwaTsargeblobisa da uZravi qonebis reglamentireba da sxva.

·                     adamianuri faqtoris ganviTareba – moicavs Semdeg kompetenciebs: bavSTa movla da dawyebiTi ganaTleba, dasvenebisa da garTobis obieqtebi, miusafarTa ganTavseba, moxucebulTa movla, kultura da sporti, saritualo momsaxureba, saSualo da profesiuli ganaTleba.

CamoTvlil kompetenciaTa aRsrulebisTvis adgilebze unda iyos Sesabamisi uflebamosilebani, kerZod:

·                     maregulirebeli uflebamosileba – rac niSnavs rom adgilobirivi saqmeebis marTvis fuqciis mqone instituts unda SeeZlos politikis SemuSaveba da TiTeuli kompetenciis ganxorcilebisTvis aucilebeli normatiuli bazis miReba;

·                     administraciuli uflebamosileba – rac niSnavs rom adgilobirivi saqmeebis marTvis fuqciis mqone instituts unda SeeZlos aucilebeli sajaro dawesebulebebis da administraciuli organeobis Seqmna

·                     safinanso uflebamosileba - – rac niSnavs rom adgilobirivi saqmeebis marTvis fuqciis mqone instituts unda SeeZlos saWiro sajaro finansebis mobilizeba da marTva, adgilobirivi biujetebis damtkiceba, Sesruleba da kontroli;

·                     qonebrivi uflebamosileba - – rac niSnavs rom adgilobirivi saqmeebis marTvis fuqciis mqone instituts unda SeeZlos saWiro qonebis floba da gankargva.

erTaderTi dokumenti romelic saerTo evropul standarts adgens aris evropis sabWos “adgilobrivi TviTmmarTvelobis evropuli qartia”. igi evropis sabWos wevr TiToeul saxelmwifos akisrebs valdebulebas rom moaxdinos adgilobriv saqmeTa marTvis fuqciis gadacema adgilebze. es qartia ambobs, rom im organos romelic adgilobriv saqmeebs marTavs unda hqondes sruli (oTxive saxis) uflebamisileba raTa adgilobrivi saqmeebi marTos „damoukideblad da sakuTari pasuxismgeblobis qveS“ (anu avtonomiurad).

amrigad, evropis qartia mkafiod gamijnavs adgilobrivi saqmeebis marTvas erovnuli saqmeebis marTvisgan. swored amitom, institucias romelic adgilobrivi interesebis realizebas axdens da gankargavs adgilobriv saqmeebs, ewodeba „adgilobrivi TviTmmarTvelobis organo“ an „adgilobrivi xelisufleba“

yovelive es ar niSnavs, rom centralur xelisuflebas adgilobriv saqmeebaTan mimarTebaSi roli ara aqvs. piriqiT, centraluri xelisuflebis roli umniSvnelovanesia. uwinares yovlisa, swored centraluri xelisufleba adgens, Tu ra kompetenciebi unda Sediodes adgilobriv saqmeTa porTfelSi, radgan es umeteswilad damokidebulia qveynis politikur sistemaze, kulturasa da istoriul ganviTarebaze, Sesabamisad, zog qveyanaSi es portfeli didia, zogSi ki patara (ix, cxrili N1). aseve, centraluri xelisufleba zedamxedvelobas uwevs adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs, raTa maT daicvan kanonmdebloba, qveynis suverenitetisa da teritoriuli mTlianobis principebi. qveynis centraluri xelisufleba uzrunvelyofs saerTo erovnul solidarobas da SesaZleblad Tanabar pirobebs qmnis yvela TviTmmarTveli erTeulisTvis. aseTi urTierTierTmimarTeba erovnul da adgilobriv doneebs Soris aucilebelia qveynisa da sazogadoebis erTianobis SesanarCuneblad.

Sejamebis saxiT SeiZleba iTqvas rom evropaSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis arseboba emyareba 4 ZiriTad princips

1.            adgilobrivi interesebis legitimurobis aRiarebas da maT gansxvavebas saerTo erovnuli interesebisgan;

2.            adgilobriv saqmeTa mkveTr gamijvnas saerTo erovnuli saqmeebiidan;

3.            adgilobriv saqmeTa damoukideblad marTvis uflebis aRiarebas;

4.            saerTo erovnuli solidarobis da kanonis uzenaesobis primatis aRiarebas rogorc erovnuli aseve adgilobrivi xelisuflebis mier.    

zemoCamoTvlili oTxive komponenti umniSvnelovanesia da erTi maTganis amovardnis SemTxvevaSi mTeli sistema dgeba kraxis winaSe. swored adgilobriv saqmeTa amgvari gageba aris evropuli demokratiis mTavari ganmasxvavebeli niSani, rogorc totalitaruli (an avtoritaruli) saxelmwifoebidan aseve aziuri tipis politikuri reJimebidan. radgan aq adgilobrivi TviTmmarTveloba uwinaresad faseulobaTa sistemas emyareba da Semdeg politikur Tu ekonomikur motivacias.

2.2 adgilobriv interesTa institucionalizacia

TavisTavad cxadia, rom adgilobrivi saqmeebis marTvas Sesabamisi xelisufleba esaWiroeba. es xelisufleba sajaro administrirebis damoukidebeli rgolia, radgan igi eqskluziurad adgilobriv saqmeTa marTvisTvis unda iqnes Seqmnili. adgilobirvi TviTTmmarTvelobis evropuli qartia adgens zogad standarts rom „adgilobrivi TviTmmarTveloba unda xorcieldebodes xalxis mier sayovelTao, pirdapiri da faruli kenWisyriT arCeuli warmomadgenlebis mier, romelTac eqvemdebareba da angariSs abarebs adgilobrivi aRmasrulebeli xelisufleba“.

am standartiT TviTmmarTvelobis evripuli qartia ganmartavs rom adgilobrivi TviTmmarTveloba xorcieldeba saarCevno demokratiis meSveobiT, xolo Tu rogori iqneba TviTmmarTvelobis Sida struqtura es aris erovnuli kanonmdeblobis gadasawyveti, radgan TviTmmarTvelobis instituciuri mowyoba didad aris damokidebuli qveyanaSi arsebul politikur sistemaze, kulturasa da tradiciebze. mTavari moTxovna rasac qartia ayenebs gaxlavT is rom adgilobrivi aRmasrulebeli xelisufleba unda emorCilebodes da angariSs abarebdes adgilobrivad arCeul pirebs, rac aucilebelia adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos erTianobis SesanarCulneblad.

TviTmmarTvelobis instituciuri mowyoba sxavadasxva politikur sistemaSi sxvadasxvagvaria, rac ZiriTadad damokidebulia imaze Tu sajaro saqmeTa marTvis da gadawyvetilebis mieRebis rogori kulturaa damkvidrebuli konkretul qveyanaSi. zogadad SeiZleba ori tipi gamoiyos: pirveli – rodesac marTva emyareba Zlier liderobas da umravlesobis nebis upirobo gatarebas da meore – rodesac marTva emyareba konsensus da mravalgvari interesis monawileobas. pirvel SemTxvevaSi Cven gvaqvs Zlieri, pirdapiri wesiT arCeuli meris instituti, romelic aris adgilobrivi TviTmmarTvelobis umaRlesi piri da romelic xelmZRvanelobs adgilobrivi TviTmarTvelobis rogorc warmomadgenlobiT aseve aRmasrulebel organos. meore SemTxvevaSi gvaqvs arCeuli warmomadgelobiTi organo romelic Tavisi Semadgenlobidan irCevs TviTmmarTvelobis pirvel pirs, rac Seexeba adgilobriv aRmasrulebel xelisuflebas zogan igi imarTeba daniSnuli menejeris mier, zogan ki arCeuli warmomadgenlobiTi organo sakuTari wevrebiT akompleqtebs aRmasrulebel komitetebs, romelic axdens Sesabamisis adgilobrivi samsaxurebis marTvas. evropaSi orive modeli aqtiurad gamoiyeneba, iseTi qveynebi rogorcaa: germania (zogierTi miwa), italia, rumineTi, slovakeTi iyenebs merebis arCevis pirdapir wess. iseTi qveynebi rogocaa espaneTi (damokidebulia municipalitetis zomaze), irlandia, norvegia, SvedeTi, dania, CexeTi iyeneben adilobrivi sabWos mier arCeuli merebis instituts. aRsaniSnavia, rom meri evropaSi arCeuli piris sinonimia, magram, muxedvad amisa, belgiaSi merebi monarqis mier iniSnebian. (ixile cxrili 2)

Zalze Znelia imis Tqma Tu TviTmmarTvelobis institucionaluri mowyobis romeli gza sjobia. am sakiTxze didi xania mimdinareobs msjeloba, magram rac dro gadis cxadi xdeba, rom konkretuli qveynisTvis yvelaze ukeTesia is modeli romelic yvelaze ufro metad miesadageba mis politikur sistemas da tradiciebs, romelic yvelaze ufro metad iZleva adgilobrivi interesebis realizebis saSualabas. miuxedavad imisa, rom adgilobrivi TviTmmarTvelobis instituciuri mowyobis niderlandebis modeli evropis sabWos mxridan mkacri kritikis sagania, Tavad am qveynis politikuri speqtris mier arasdros dasmula realurad am sistemis reformirebis sakiTxi, radgan igi farTo politikuri konsensusis sagani iyo da aseTad rCeba dResac.

aris mTeli rigi qveynebisa, romlebic gaSualebul variants iyeneben, sadac meri pirdapiraa arCeuli magram warmomadgenlobiT organos aqvs meris gadawyvetilebebze vetos dadebis ufleba da municipaluri samsaxurebis uSualo marTvas axorcielebs municipaluri kabineti, romelic warmomadgenlobiTi organos mier mtkicdeba (TurqeTi, ukraina, poloneTi).  aris magaliTebi sadac sakanonmdeblo organo Zalze Zlieria da municipaluri kabinetis wevrebi imavdroulad arian adgilobrivi warmomadgenlobiTi organos wevrebi, aq xSirad municipaluri mTavroba koaliciuria (e.w. norvegiuli „miniparlamentarizmis“ modeli).

am mravalferovnebidan mxolod erTi kanonzomirebis dadgena SeiZleba, Zlieri da pirdapir arCeuli meris SemTxvevaSi maRalia pirovnuli legitimacia, rac imperatiuli politikis gatarebis saSualebas iZleva. dabalansebuli modelis SemTxvevaSi (sakrebulo vetos uflebiT) sistema efeqturad muSaobs Tu mers aqvs myari umravlesoba sakrebuloSi, Tu meri aseTi mxardaWeriT ver sargeblobs maSin municipalitetis saqmianoba torpedirebulia (q.kievis magaliTi), radgan Tavs iCens politikuri krizisi romlis gadaWris erTaderTi gza xSir SemTxvevaSi pirdapiri saxelmwifo mmarTveloba da adgilobrivi arCevnebia.

rac Seexeba arapirdapir arCeuli meris instituts (susti meri Zlieri sakrebulo) aq politikis SemuSavebisa da gatarebis procesi erTob rTuli da xangrZlivia, radan igi gulisxmobs konsensuss mraval interess Soris, Tumca rogorc wesi aseT sistemaSi aRmasrulebeli xelisufleba da politika ufro dabalansebulia. Tumca, aucileblad unda aRiniSnos, rom es sistema warmatebiT muSaobs mxolod politikuri prularizmis tradiciebis mqone qveynebSi. Tu am sistemas movargebT erTpartiul garemos (partia-saxelmwifos models) maSin adgilobrivi TviTTmmarTveloba srulad dakargavs damoukideblobas, radgan Zalze didi iqneba mmarTveli partiis zegavlena adgilobriv saqmeebze da aseT pirobebSi rogorc wesi „centraluri saqmeebi“ „adgilobriv saqmeebze“ batonoben. monopartiul sistemaSi, pirdapir arCeuli meris instituti ufro amarTlebs, radgan maRali legitimaciis mqone adamianebi ufro axerxeben partiuli kontrolis mimarT moqnilobis SenarCunebas vidre kolegialuri organoebi, sadac yovelTvis SeiZleba „dahyavi da ibatone“ principis gamoyeneba.

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas rom, politikuri sistemebi mkafio gavlenas axdenen TviTmmarTvelobis instituciur mowyobaze. saparlamento respublikebi ufro iyeneben „arapirdapir arCeuli meris“ an Sualedur models, maSin rodesac saprezidento sistemebSi ufro „Zlieri meris“ modelia gavrcelebuli. aRsaniSnavia, rom adgilobriv saqmeTa marTvis instituciuri mowyobis daxvewa jer kidev mimdinareobs. gansakuTrebiT mravalmxrivi gaxda es procesi sabWoTa sistemis kraxis Semdeg, rodesac aRmosavleT evropis bevr qveyanaSi daiwyo evropuli stilis adgilobrivi TviTmmarTvelobis damkvidreba. ramdenime qveyanam (poloneTi, litva, bulgareTi) ramdenjerme Secvala adgilobrivi TviTmmarTvelobis instituciuri mowyobis modeli da bevrgan es procesi jer kidev ar aris dasrulebuli. 

  

2.3 adgilobrivi saarCevno sistemebi

adgilobrivi saarCevno sistema  damokidebulia or mTavar faqtorze municipalitetebis zomaze da politikur kulturaze. municipalitetis zoma ZiriTadad ganapirobebs imas Tu vin arian saarCevno subieqtebi - politikuri partiebi Tu individebi.

rac ufro patara zomisaa adgilobrivi TviTmmarTvelobis organo, miT ufro naklebad mimzidvelia igi politikuri partiebisTvis da aq ZiriTadad pirovnenebi (romlebic SeiZleba partiebis warmomadgenlebic iyvnen) ibrZvian mandatebisTvis. rigi qveynebis patara erTeulebSi (100-ze naklebi amomrCveli) saerTod ar airCeva warmomadgenlobiTi organo da mis fuqncias moqalaqeTa saerTo kreba asrulebs ( mag. espaneTSi). msxvili erTeulebi (10 000 meti amomrCeveli) politikuri partiebisTvis erTob mimzidvelia, radgan aq ufro meti mmarTvelobiTi funqcia da finansuri resursebia Tavmoyrili. rogorc wesi msxvili TviTmmarTveli erTeulebi evropaSi naklebad arian finansurad damokidebuli centralur xelisuflebaze, rac partiebs adgilobriv saqmeenTan mimarTebaSi damoukidebeli politikis gatarebis saSualebas aZlevs. Sesabamisad, msxvil erTeulebSi adgilobrivi arCevnebis ZiriTadi subieqtebi politikuri partiebi arian.

msjeloba imis Sesaxeb, Tu realuri TviTmmarTvelobis pirobebSi vin ufro ukeT warmoadgens adgilobriv interess - partiis saxeliT gasuli sakrebulos wevri Tu damoukidebeli deputati - fuWi msjelobaa, radgan arCeuli politikosis erTaderTi funqcia adgilobrivi interesebis warmodgenaa da xelisuflebaSi mosuli individi Tu politikuri Zala Zaluflebas ver SeinarCunebs Tu am moTxovnas ar upasuxebs.

zogadad, iTvleba rom damoukidebeli deputati Tavisufalia partiuli valdebulebebisgan da igi mTel Zalisxmevas eleqtorats axmars, magram es sisustec SeiZleba iyos, radgan partiis warmomamadgenels aqvs politikuri mxardaWera da mas ufro gauioldeba im sakiTxebis mogvareba romelic centraluri xelisuflebis an sxva politikuri ZalTa mxardaWeras saWiroebs. praqtika aseve mowmobs, rom damoukidebeli deputatebi ufro iolad eqcevian centraluri xelisuflebis gavlenis qveS, vidre is deputatebi visac partiuli kuTvnileba da pasuxismgebloba aqvT. ase rom „damoukideblobas“ pliusebTan erTad mravali minusic SeiZleba hqondes.

meore faqtori rac gavlenas axdens warmomadgenlobaze aris saarCevno sistema. aseTi sistema oria: proporciuli warmomadgenloba – sadac mandatebi warmomadgenlobiT organoSi nawildeba amomrCvelebis mier saarCevno subieqtebisTvis micemuli xmebis proporciulad (avstria, belgia, bulgareTi da sxva) da maJoritaruli – sadac adgilebi warmomadgenlobiT organoSi miaqvs im saaCevno subieqts vinc meti xma moagrova arCevnebSi (britaneTi, safrangeTi, serbia da sxva). xSirad gvxdeba Sereuli variantic, sadac orive saxis warmomadgenlobaa. dReisaTvis evropaSi yvela zemoCamoTvlili varianti gamoiyeneba (ix cxrili 3). iTvleba, rom proporciuli warmomadgenloba ufro ukeT asaxavs adgilobriv interesebs da politikur ZalTa balanss vidre sistema roca „gamarjvebuls miaqvs yvelaferi“. Tumca am ukanasknel SemTxvevaSi politikis SemuSaveba da gatareba ufro iolia.

partiuli siebiT arCevnebis dros biletenSi xmis micemis sami wesi moqmedebs. pirvelia e.w. „Ria siebi“ rodesac amomrCevels SeuZlia xma misces sxvadasxva kandidatebs sxvadasxva partiul siaSi, meore e.w. „naxevrad daxuruli sia“ – sadac amomrCevels SeuZlia Semoxazos ramdenime kandidati mxolod erT partiul siaSi, da mesame e.w. „daxuruli sia“ – sadac amomrCeveli xmas aZlevs mTlianad partiul sias.

 im SemTxvevaSi Tu saarCevno subietebi arian politikuri partiebis an sainiciativi jgufis mier wardgenili individebi  (rogorc CvenTan uwodeben – „maJoritaruli arCevnebi“), maSin moqmedebs ori principi: pirveli - „Ria biuleteni“, sadac CamoTvlilia yvela kandidati da amomrCeveli Semoxazavs imdens, ramdeni adgilicaa warmomadgenlobiT organoSi (erTi mravalmandatiani olqi), an meore - TviTmmarTvelobis teritoria iyofa imden saarCevno olqad ramdeni adgilicaa sakrebuloSi da TiToeuli olqi ubralo umravlesobiT (50%+1 xma) irCevs sakrebulos erT wevrs (mravali erTmandatiani olqi).

evropis qveynebi orive wess aqtiurad iyeneben, xSiria SemTxvevebi rodesad erTi qveyana mcire zomis erTeulebisvis iyenebs e.w. „maJoritarul arCevnebs“ xolo didi zomis TviTmmarTvelobis erTeulebisTvis - proporciul arCevnebs. (ix. cxrili ). rac Seexeba politikur sistemebs, cnobilia rom saparlamento respublikebi adgilobrivi sabWoebis asarCevad umetesad Sereul da proporciul warmomadgenlobas iyeneben. xolo meris pirdapiri wesiT arCevis dros ki umTavresad maJoritaruli warmomadgenloba gamoiyeneba.

kidev erTi umniSvnelovanesi faqtori romelic gavlenas hpovebs warmomadgenlobaze aris „warmomadgenlobis done“ (anu mandatebis korelacia amomrCvelis raodenobasTan). evropaSi warmomadgenlobis karg doned iTvleba roca erTi adgilobrivi deputatis ukan 2 500 - 5 000 amomrCevelia, Tumca realobaSi arian erTeulebi sadac es cifri 1 000 amomrCevlze naklebia (safrangeTi) an zogan 500 000 amorCevelze metia (didi britaneTi). ase rom erTiani standarti aq ar arsebobs da „warmomadgenlobis done“ damokidebulia ara imdenad politikur sistemaze, ramdenadac teritoriul-administraciul mowyobaze.

rogorc wesi adgilobriv arCevnebSi moqmedebs igive uflebrivi reJimi rac centraluri parlamentis arCevnebis dros. gansxvaveba minimaluria. kerZod, evropis umetes qveynebSi adgilobriv warmomadgenlobiT organoebSi aqtiuri saarCevno ufleba miniWebulia 18 wlidan, maSin roca centralur parlamentebSi arCevisTvis bevr qveyanaSi minimaluri asakobrivi zRvari 25 welia. kidev erTi specifika rac adgilobriv arCevnebs axasiaTebs is gaxlavT, rom nebadarTulia ara marto moqalaqeobis mqone, aramed binadrobis mqone pirebis monawileobac. es ganpirobebulia „adgilobrivi saqmeebis“ bunebiT, radgan es saqmeebi ZiriTadad sacxovrebel garemosTanaa dakavSirebuli, Sesabamisad pasiuri saarCevno ufleba eniWeba yvelas vinc am arealze cxovrobs. Tumca zogierTi qveyana mainc iyenebs daTqmebs, magaliTad did britaneTSi es ufleba aqvT mxolod Tanamegobrobis saxelmwifoTa moqalaqeebs, espaneTSi mxolod norvegiis moqalaqeebs, sxva evropuli qveynebis absolutur umravlesobaSi ki yvelas visac binadrobis ufleba aqvs. 

     pirdapiri demokratia rogorc adgilobrivi warmoamadgenlobis instrumenti

adgilobrivi interesebis warmomadgenlobaze didi gavlena aqvs agreTve imas Tu rogoraa organizebuli adgilobrivi gadawyvetilebis miRebis procesi. radgan gadawvetilebebis miRebis dros adgilobirvi interesebi SeiZleba warmodgenili iqnen ara marto saarCevo demokratiis meSveobiT (rogorc amas TviTmmarTvelobis evropuli qartia iTxovs) aramed pirdapiri demokratiis instrumentebis gamoyenebiTac.

pirdapiri demokratiis instrumentebia moqalaqeTa komitetebi, sajaro Sexvedrebi, sakonsultacio jgufebi, rac kargad SeiZleba iqnes gamyenebuli adgilobrivi interesebis dasacavad. Tumca saarCevno demokratiisgan gansxvavebiT pirdapiri demokratia ar aris garantirebuli kanonmdeblobiT da igi ZiriTadad adgilobrivi xelisuflebis politikur nebazea damokidebuli.

dakvirveba aCvenebs, rom pirdapiri demokratiis gamoyeneba ZiriTadad xdeba im qveynebSi sadac politikuri pasuxismgebloba gadanawilebulia mraval subiets Soris, xolo iq sadac moqmedebs modeli „gamarjvebuls miaqvs yvelaferi“, pirdapir demokratiis imitacia xdeba da ZiriTadi gadawyvetilebani mainc umravlesobis nebiT wydeba.

zogadad Zlieri sakrebulos arsebobis pirobebSi ufro iolia pirdapiri demokratiis amuSaveba da igive Crdilo evropis gamocdileba mowmobs rom samoqalaqo jgufebs aq ufro meti gavlena aqvT gadawyvetilebis miRebis procesze vidre igive did britaneTsa Tu italiaSi. 

3. daskvna da Sedareba saqarTvelosTan

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom adgilobrivi interesebis warmodgenis efeqturi instituti aris adgilobrivi TviTmmarTveloba, romlis warmomadgenlobiTi organo valdebulia amomrCevlis interesebis Sesabamisad marTos adgilobrivi mniSvnelobis saqmeebi. miuxedavad imisa rom mraval evropul qveyanaSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi adgilobrivi saqmeebis marTvis paralelurad, centraluri xelisuflebis mier delegirebul amocanebsac asruleben, adgilobrivi TviTmmarTveloba uwinaresad mainc adgilobrivi interesebis realizaciis instrumentia.

evropis gamocdileba gviCvenebs rom TviTmmarTvelobis instituciuri mowyoba da adgilobrivi warmomadgenloba mniSvnelovnadaa damokidebuli konkretuli qveynis politikur sistemaze, politikur kulturasa da sazogadoebriv institutebze. mravalmxriv interesTa warmomadgenlobiT gamoirCevian konsensusis miRwevaze damyarebuli politikuri sistemebi da saparlamento respublikebi, Tumca maJoritarizmis proncipebze damyarebuli warmomadgenloba ufro met operatiulobasa da simartives avlens. gamocdileba cxadyofs, rom SeuZlebelia saubari romelime konkretuli modelis optimalurobaze, radgan yoveli modeli morgebulia sakuTar garemosa da sazogadoebaze.

Tumca, imavdroulad, saxezea procesebi axal demokratiebSi, sadac jer kidev ar aris myarad formirebuli politikuri sistema da institutebi. Sesabamisad, am demokratiebSi kvlav mimdinarebs warmomadgenlobis srulyofa da realuri adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis formireba.

erTerTi aseTi qveyanaa saqarTveloc. igi istoriuli ganviTarebis Sedegad metad mravalferovan adgilobriv Tu teritoriul interesebs Seicavs, rasac Tan erTvis separatistuli reginebis problemac. logikurad, adgilobrivi interesebis realizaciis efeqturi institutebis Seqmna qveynis politikuri elitis umTavresi sazrunavi unda iyos, magram damoukideblobis gamocxadebidan 18-e wlisTavze es sakiTxi jer kidev ar aris mogvarebuli. adgilobrivi TviTmmarTveloba saqarTveloSi jer kidev Canasaxis mdgomareobaSi rCeba.

amgvar realobas mravali gamomwvevi mizezi aqvs. magram umTavresi mainc ramdenimea, kerZod:

- qarTuli mentaloba jer kidev ver ansxvavebs adgilobriv interesebs nacionaluri intresebidan. ufro metic, adgilobrivi interesebis wina planze wamowevas xSirad separatizmTan igivdeba. es mentaluri xarvezi Tanabrad axasiaTebs rogorc ubralo moqalaqes aseve politikuri speqtris absolitur umravlesobas;

- ar aris aRiarebuli adgilobriv saqmeTa instituti da adgilobrivi xelisufleba centraluris meqanikur gagrZelebad miiCneva. muxedavad imisa, rom evropis sabWos zewoliT 2005 wlis “adgilobrivi TviTmmarTvelobis Sesaxeb” saqarTvelos organul kanonSi naTlad Caiwera adgilobriv saqmeTa avtonomiurobis principi da ganisazRvra misi iuridiuli CarCoebi, centraluri xelisufleba mainc eweva intervencionistul politikas Zalze bevri adgilobrivi kompetenciis mimarT. es gamoixateba rogorc organul kanonSi Setanili cvlilebebiT, aseve marTvelobiTi praqtikiT, roca qveynis prezidenti wyvets romel qalaqSi ra iersaxis Senobebi unda aSendes da amaSi sazogadoeba verafer ucnaurs ver xedavs.

calke Temaa politikuri sistemis da demokratiuli institutebis sakiTxi saqarTveloSi. dRes arsebuli sistema ufro morgebulia pirovnul gadawyvetilebebze vidre instituciebsa da xanglivvadian politikaze. Tavad saxelmwifo mowyobis sakiTxic jer ar aris jerovnad ganxiluli, amitomac Zalze Znelia msjeloba imaze, Tu ra saxis adgilobrivi TviTmmarTveloba iqneboda efeqturi saqarTveloSi. 2006 wels ganxorcielebulma TviTmmarTvelobis konsolidaciis reformam realuri Zvrebi ver moaxdina radgan mas ar moyolia realuri Zalauflebis gadacema adgilebze. Sesabamisad axali msxvili municipalitetebi, manmade arsebuli wvrili municipalitetebis darad, kvlav ver uzrunvelyofen adgilobrivi interesebis realizacias.

is rom saqarTveloSi ver moxerxda evropuli gamocidlebis gaziarebis safuZvelze adgilobrivi interesebis warmodgenisa da realizaciisTvis aucilebeli institutebis Seqmna, ar niSnavs rom es interesebi sadme daikarga. isini arseboben da TandanTan trasformirdebian konfliqtSi centralur da adgilobriv xelisuflebas Soris. jerjerobiT centraluri xelisufleba partiuli, administraciuli, sapolicio da propagandistuli saSuleabebiT axerxebs am konfliqtis marTul sazRvrebSi moqcevas. magram damokles maxviliviT hkidia qarTuli politikuri sistemis Tavze riski imisa, rom konkretul momentSi es konfliqti axali ZaliT ifeTqebs.