საქართველოს საგანმანათლებლო სფეროს სახელმწიფო დაფინანსების შესახებ

                                                                                                                                  იოსებ არჩვაძე

                                                                                                              ეკონომიკის აკადემიური დოქტორი

საქართველოს საგანმანათლებლო სფეროს

სახელმწიფო დაფინანსების შესახებ

ძირითადი განსახილველი საკითხები:

1. განათლებაზე სახელმწიფოს მიერ გაღებული ხარჯების წილის თანაფარდობა მთლიან შიდა პროდუქტთან და სახელმწიფო ბიუჯეტთან;
2. სახელფასო ანაზღაურება საშუალო სკოლებში;
3. მეცნიერების დაფინანსება;
4. მოსახლეობის ხარჯები განათლებაზე.

     I.

განათლების სფერო ეროვნული ეკონომიკის ერთერთი უმნიშვნელოვანესი დარგია. დასაქმებულთა რიცხოვნობით იგი მეორე ადგილზეა დარგებს შორის  (სოფლის მეურნეობის შემდეგ) და პირველ ადგილზე -  დაქირავებით დასაქმებულთა საერთო რიცხვის მიხედვით – დაახლოებით 90 ათასი კაცი, ანუ დაქირავებით დასაქმებულთაგან ყოველი მეშვიდე კაცი (საერთო რაოდენობის 14.4 პროცენტი). მიუხედავად იმისა, რომ საქმიანობის აღნიშნული სფერო ყველაზე ნაკლებად კომერციალიზებული სფეროა, მისი ძირითადი დანიშნულება არა დამატებული ღირებულების შექმნა, არამედ სწავლა–აღზრდა- განათლება და კვალიფიციური პროფესიონალი სპეციალისტების მომზადება, სამეცნიერო იდეებისა და პროდუქციის წარმოებაა. საქმიანობის აღნიშნულ სფეროში იქმნება დაახლოებით 800 მილიონი ლარის დამატებული ღირებულება, ანუ ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის 4.2 პროცენტი (აღნიშნული მაჩვენებელი 2000 წელს შეადგენდა 3.5 პროცენტს, ხოლო 2005 წელს –  3.3 პროცენტს). 

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს

ხარჯები 2008-2010 წლებში

(მლნ. ლარი)

	2008	2009	2010
ხარჯები - სულ	458.3	519.4	561.7
სახელმწიფო ბიუჯეტის მთელ ასიგნებებთან, პროცენტი	6.8	7.2	7.9
უმაღლესი საგანმანათლებლო/კვლევითი დაწესებულებების ხელშეწყობის პროგრამა	47.2	55.3	55.7
სამეცნიერო-კვლევების პროგრამა	31.4	44.1	43.1

  დარგის წილი ქვეყანაში შექმნილ მთლიან შიდა პროდუქტში 1.5–ჯერ აღემატება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან განათლებაზე გაღებული სახსრების წილს საბიუჯეტო ასიგნებათა საერთო მოცულობაში.

   ქვემოთ მოტანილ N1 გრაფიკზე წარმოჩენილია ბოლო ოთხი წლის (2007–2010წწ.) საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან განათლებაზე (იგულისხმება განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ბიუჯეტი) გაღებული სახსრების მოცულობის თანაფარდობა ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტთან და სახელმწიფო ბიუჯეტთან. 

    

  2011 წელს ფაქტობრივად არ შეიცვლება საბიუჯეტო სახსრების მოცულობა განათლებაზე – იგი წინა წლის დონეზე – დაახლოებით 554 მლნ. ლარის დონეზე დარცება. არ იცვლება მისი თანაფრდობა საბიუჯეტო ასიგნებების მოცულობასთან, რადგანაც თავად ეს ასიგნებებიც თითქმის იმავე დონეზე რჩება (მცირდება მხოლოდ 0.4 პროცენტით). ამავე დროს, მშპ ნომინალურად უნდა გაიზარდოს 11.8 პროცენტით,  განათლების ხარჯების თანაფარდობა მშპ–სტან ისევ დაბლა დაიწევს და კვლავ 2.4 პროცენტი – 2008 წლის დონეზე იქნება. 

       რამდენად დამაკმაყოფილებელია აღნიშნული თანაფარდობა?

      ყველაფერი ფასდება  შედარებებით.

       ზემოხსენებული დონეები მნიშვნელოვნად ჩამორჩება როგორც ყოფილ პოსტ–საბჭოთა სივრცის ქვეყნების, ისე  ევროგაერთიანებაში შესული ქვეყნების მონაცემებსაც.

   ქვემოთ მოტანილ NN2–3 გრაფიკებში მოტანილია საქართველოს შედარებები განათლების სფეროს წილით მთლიან შიდა პროდუქტსა და სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრებში ზოგიერთ პოსტ–საბჭოთა ქვეყნებთან, ხოლო გრაფიკი N4 – ევროკავშირის წევრ ქვეყნებთან.

გრაფიკი 2

ასევე, დაბალია საქართველოში განათლებაზე გაღებული ხარჯების წილი საბიუჯეტო  ასიგნებების საერთო მოცულობაში სხვა პოსტ–საბჭოთა ქვეყნების მონაცემებთან შედარებით.

გრაფიკი 3

      კიდევ უფრო საგრძნობია საქართველოს ჩამორჩენა ანალოგიური პარამეტრებით მსოფლიოს სხვა,  განვითარებული ქვეყნებისაგან.   ევროკავშირის ქვეყნებთან შედარებით საქართველოში  განათლების წილი ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტში  2–ჯერ, ხოლო სახელმწიფო ბიუჯეტში – თითქმის 1.5–ჯერ ნაკლებია. მაგალითად, ამ მხრივ ევროკავშირის ლიდერ–ქვეყანას კვიპროსს საქართველოს მაჩვენებლები ჩამორჩებიან ,შესაბამისად 3.2–ჯერ და 2.7–ჯერ, ესტონეთს – 2.8–ჯერ და 2.5–ჯერ.

    თუ რამდენად ჩამორჩება განათლებაზე ხარჯები საქართველოში ევროკავშირის წევრი ქვეყნების მაჩვენებელს მოსახლეობის ერთ სულზე, ამას ქვემოთ მოტანილი ცხრილი აჩვენებს.

სახელმწიფო ხარჯების წილი განათლებაზე ევროკავშირში,

 ნორვეგიასა და  საქართველოში 2008 წელს

(პროცენტობით)

ქვეყანა	მთლიან შიდა პროდუქტში	სახელმწიფო ბიუჯეტში
ევროკავშირი  (EU-27)– საშუალოდ	5.2	11.1
ბელგია	5.9	11.8
ბულგარეთი	4.2	11.3
ჩეხეთი	4.7	11.0
დანია	7.0	13.5
გერმანია	3.9	8.9
ესტონეთი	6.7	16.8
ირლანდია	5.3	12.6
საბერძნეთი	3.1	6.4
ესპანეთი	4.6	11.2
საფრანგეთი	5.8	11.0
იტალია	4.6	9.4
კვიპროსი	7.8	18.3
ლატვია	6.5	16.8
ლიტვა	5.8	15.5
ლუქსემბურგი	4.4	11.8
უნგრეთი	5.2	10.6
მალტა	5.5	12.2
ნიდერლანდები	5.2	11.3
ავსტრია	5.3	10.8
პოლონეთი	5.8	13.4
პორტუგალია	6.0	13.0
რუმინეთი	4.8	12.8
სლოვენია	6.2	14.0
სლოვაკეთი	3.3	9.5
ფინეთი	5.9	11.9
შვედეთი	6.9	13.0
გაერთიანებული სამეფო	6.3	13.3
ნორვეგია	5.2	13.0
საქართველო	2.4	6.8

  არ უნდა დავივიწყოთ, რომ საქართველოში თავისთავად მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობა დასახელებულ ქვეყნებთან ჯერადად ნაკლებია. შესაბამისად, სხვაობა დაფინანსების აბოლუტურ მასშტაბებში კიდევ უფრო მეტი იქნება.  მოსახლეობის ერთ სულზე განათლებაზე სახელმწიფო ხარჯების მოცულობა საქართველოში შეადგენს დაახლოებით 120 აშშ დოლარს, მაშინ როდესაც ეს მაჩვენებელი ბულგარეთში 520 დოლარამდეა, რუმინეთში – 600,  სლოვაკეთში – 700, უნგრეთსა და პოლონეთში 1000– 1000, ლიტვასა და ლატვიაში – 1100–1100, ესტონეთსა და იტალიაში – 1400–1400, საფრანგეთში – 2000, ნიდერლანდებში – 2100, დიდ ბრიტანეთში – 2300, დანიასა და შვედეთში – 2600–2600, ნორვეგიაში – 2800, ლუქსემბურგში – 3600. ამასთან, საქართველოს ჩამორჩენა ამ ქვეყნებისაგან განათლებაზე გაღებული ხარჯებით ორჯერ და მეტად უფრო მაღალია, ვიდრე ადგილი აქვს ეკონომიკურ ჩამორჩენას შესაბამის ქვეყნებთან.

    ქვემორე გრაფიკებზე  ჩანს,  თუ როგორი წილი უკავია განათლებაზე გაღებულ ხარჯებს საქართველოსა და ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში მთლიან შიდა პროდუქტსა და სახელმწიფო ბიუჯეტში, აგრეთვე საქართველოსთან ჯერადი მეტობა მოსახლეობის ერთ სულზე განათლებაზე გაღებული ხარჯებით.

II.

    საჯარო სკოლებში დასაქმებულთა საშუალო ხელფასი ეროვნულ ეკონომიკაში დასაქმებულთა საშუალო ხელფასს ორჯერ ჩამორჩება. და მიუხედავად ხმამაღალი დეკლარირებისა, არსებითი გარდატეხა ამ მიმართულებით არ მომხდარა.

საშუალო თვიური ხელფასი განათლების სფეროში

 2000–2010 წლებში

(ლარი)

	საშუალოდ ეროვნული მეურნეობა	მათ შორის განათლების სფერო	განათლება %–ით საშუალო მაჩვენებელთან
2000	72.6	45.5	62.7
2001	94.6	45.5	48.1
2002	113.5	56.5	49.8
2003	125.9	68.5	54.4
2004	156.6	88.7	56.6
2005	204.2	92.5	45.3
2006	277.9	122.1	43.9
2007	368.1	152.2	41.3
2008	534.9	245.1	45.8
2009	572.5	270.8	47.3
2010 (პირველი ნახევარი)	581.8	296.8	51.0
20010 წელი  პროცენტობით:
–2000 წელთან	8.0	6.5	X
–2003 წელთან	4.6	4.3	X

ყოველივე ეს გრაფიკულად ქვემოთაა წარმოდგენილი.

გრაფიკი 6

       უნდა აღინიშნოს, რომ ჩამორჩენა ხელფასების მხრივ მამაკაცებში კიდევ უფრო მაღალია (47%), ხოლო განათლების სფეროს საშუალო ხელფასის სიდიდე დანარჩენ ეკონომიკაში არსებულ საშუალო ხელფასთან მხოლოდ 46 პროცენტია.

    განვითარებულ ქვეყნებში სკოლების პედაგოგთა ხელფასები ეროვნულ მეურნეობაში დასაქმებულთა საშუალო ხელფასების ტოლია ან აღემატება კიდეც. საქართველოში საჯარო სკოლების პედაგოგთა ხელფასი ეროვნულ ეკონომიკაში საშუალო ხელფასების მხოლოდ 51 პროცენტია. განვითარებულ ქვეყნებში პედაგოგების ხელფასები შესაბამისი პარლამენტარების ხელფასების მხოლოდ 3–4 ჯერ ჩამორჩებიან, საქართველოში –10–ჯერ და მეტად.

    თავის დროზე სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ეკონომიკური სასწაული, სწრაფი, დინამიური განვითარება მნიშვნელოვანწილად განაპირობა მთლიანი შიდა პროდუქტისა და სახელმწიფო ბიუჯეტის მნიშვნელოვანი ნაწილი იქნა მობილიზებული მოზარდი თაობის სწავლა–განათლებაზე.

    ინვესტირება მოზარდი თაობის სწავლა–განათლებაში – ეს არის ეფექტური ინვესტირება რომელსაც ყველაზე მაღალი მულტიპლიკაციური ეფექტი აქვს.

   

     საგანმანათლებლო სფეროში ბოლო 6 წლის მანძილზე – 2009 წელს 2003 წელთან შედარებით დაიხურა 713 საჯარო სკოლა – 2003 წელს მათი საერთო რაოდენობის 22.5 პროცენტი. მოსწავლეთა საერთო რაოდენობა სკოლებში შემცირდა 47.4 ათასით, მათ შორის საჯარო სკოლებში – 78.2 ათასით – მათი საერთო რაოდენობის თითქმის 12 პროცენტით.

    ამავე დროს, სწარფად იზრდება კერძო სკოლების რაოდენობა და მათი კონტინგენტი. 2009 წელს კერძო სკოლების რაოდენობა გაიზარდა 156–დან 283–მდე, ხოლო კონტინგენტი – 2.8–ჯერ და მეტად – 2003 წლის 16.9 ათსიდან 47.7 ათასამდე, ანუ მოსწავლეთა საერთო რაოდენობაში კერძო სკოლების მოსწავლეთა წილი გაიზარდა, შესაბამისად, 2.5 პროცენტიდან 7.6 პროცენტამდე.

          ქვემოთ მოტანილია მონაცემები, რომლებშიც ასახულია საშუალო და უმაღლესსი განათლების სფეროში არსებული მდგომარეობის ცვლილება ბოლო 6 წლის მანძილზე. ამ ხნის განმავლობაში საჯარო სკოლებისა და უმაღლესი სასწავლებლების რაოდენობა შემცირდა დაახლობით ერთ მეოთხედით, სტუდენტების რაოდენობა – ერთი მესამედით, ხოლო შტატში მყოფ პროფესორ–მასწავ;ებლების რაოდენობა – დაახლოებით ორჯერ (უნდა აღინიშნოს, რომ 2010 წლისთვის აღნიშნული ინდიკატორების მიხედვით მდგომარეობა არა თუ გაუმჯობესდა, რამდენადმე კიდევ უფრო გაუარესდა კიდეც).

საქართველოს საშუალო და უმაღლესი სასწავლებლების

მახასიათებელი ინდიკატორები

(სასწავლო წლის დასაწყისის მდგომარეობით)

	2003/2004	2009/2010	2009/2010 %–ით 2003/2004
საჯარო სკოლების რაოდენობა	3175	2462	77.5
მათში მოსწავლეები, ათასი კაცი	655.0	576.8	88.1
კერძო სკოლები	156	283	181.4
მათში მოსწავლეები, ათასი კაცი	16.9	47.7	282.2
სულ მოსწავლეთა რაოდენობა	671.9	624.5	92.9
პედაგოგების რაოდენობა საჯარო სკოლებში	70000	79891	114.1
სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლებლები	26	21	80.8
მათში სტუდენტები	123866	74056	59.8
კერძო უმაღლესი სასწავლებლები	150	108	72.0
მათში სტუდენტები	29388	28654	97.5
პროფესორ–მასწავლებელთა რაოდენობა  სახელმწიფო უმაღლეს სასწავლებლებში	10604	4455	42.0
პროფესორ–მასწავლებელთა რაოდენობა  კერძო  უმაღლეს სასწავლებლებში	2210	2151	97.3
უმაღლესი სასწავლებლები – სულ	176	129	73.3
სტუდენტები – სულ	153254	102710	67.0
პროფესორ–მასწავლებელთა რაოდენობა  – სულ	12814	6606	51.6

აღნიშნული მდგომარეობა კარგად ხასიათდება ქვემოთ მოტანილი გრაფიკით

გრაფიკი 7

  

   დღეისათვის ქვეყნის მოსახლეობის ყოველ 10000 სულზე მოდის მხოლოდ 234 სტუდენტი (2003 წელს – 355 სტუდენტი), მაშინ როდესაც განვითარებულ ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი ჯერადად მაღალია.  მაგალითად, ლატვიაში ყოველ 10 ათას მცხოვრებზე 492–სტუდენტია, ანუ საქართველოზე 2.1 –ჯერ უფრო მაღალი მაჩვენებელი.

      დაბალი ფინანსური შესაძლებლობები არ აძლევს საშუალებას რომ უმაღლესმა სასწავლებლებმა უცხოეთში სხვადასხვა გაცვლითი პროგრამებით გააგზავნონ სტუდენტები. 2009 წელს მოხერხდა მხოლოდ 215 სტუდენტის გაგზავნა საზღვარგარეთ (აქედან 125 – სახელმწიფო და 90 – კერძო უმაღლესების მიერ). იმის ალბათობა, რომ სტუდენტს მოუწევს უცხოეთში სწავლა გაცვლითი პროგრამით შეადგენს სახელმწიფო უმაღლესებში – დაახლოებით ერთს ექვსასიდან, ხოლო კერძო უმაღლეს სასწავლებლებში – ერთს სამასოციდან.

III.

             2010 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტით „სამეცნიერო კვლევების პროგრამაზე“ (მუხლი საბიუჯეტო კლასიფიკაციით: 32 13) გამოყოფილია 43.2 მლნ. ლარი, რაც განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსათვის გამოყოფილი სახსრების (557.7 მლნ ლარი) მხოლოდ 7.74 პროცენტი (2008 წ. – 6.85%) და მთლიანი საბიუჯეტო სახსრების მხოლოდ 0.69 პროცენტია (2008 წ. – 0.47%). ამ მხრივ მნიშვნელოვნადაა დარღვეული ოპტიმალური პროპორცია განათლებასა და მეცნიერებაზე ხარჯებს შორის, რომელიც ითვალისწინებს პროპორციებს 2:1–თან (ფაქტობრივად გამოდის 11.9 : 1–თან – იხ.: გრაფიკი 8 და 9),

    იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოში განათლებაზე ხარჯების თითქმის ნახევარი კერძო სექტორსა და მოსახლეობაზე მოდის, ხოლო მეცნიერებაზე თითქმის მთელ ხარჯებს სახელმწიფო აფინანსებს, მოტანილი პროპორცია კიდევ უფრო გაიზრდება განათლების პოზიციის სასარგებლოდ. მეცნიერებაზე გაღებული ხარჯები საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ–ის) მხოლოდ 0.22 პროცენტს შეადგენს. მოტანილი პარამეტრებით საქართველო მნიშვნელოვნად ჩამორჩება არა მარტო მოწინავე ქვეყნებს, არამედ საშუალო მსოფლიო მაჩვენებლებსაც.

  

სამეცნიერო–კვლევით სამუშაოებზე ყოველწლიურად საშუალოდ იხარჯება მსოფლიოში მშპ-ის 1.7%, მათ შორის განვითარებულ ქვეყნებში - 2.3%, ხოლო განვითარებად ქვეყნებში მხოლოდ 1.0%; საქართველოში მეცნიერებაზე  გაღებული ხარჯების წილი ქვეყნის მშპ–ში არ აღემატება 0.22%–ს, ანუ ჩამორჩება საშუალო მსოფლიო მაჩვენებელს 7.7–ჯერ, აშშ მაჩვენებელს – 12.1–ჯერ, ხოლო ისრაელის მაჩვენებელს – 20.6–ჯერ.

განსაკუთრებით საგანგაშოა ის მდგომარეობა, რომ საქართველოს ჩამორჩენა განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის მქონე ქვეყნებისაგან მეცნიერებაზე გაღებული დაფინანსებით ჯერადად მეტია, ვიდრე ეკონომიკური  ჩამორჩენა. ასე მაგალითად, მეცნიერებაზე გაღებული ხარჯები მოსახლეობის ერთ სულზე საქართველოში შეადგენს 6.2 დოლარს, მაშინ როდესაც აღნიშნული მაჩვენებელი საშუალოდ მსოფლიოში 170.6 აშშ   დოლარია.  საქართველო საშუალო მსოფლიო დონეს ეკონომიკურად 2.1-ჯერ ჩამორჩება, მაშინ როდესაც მეცნიერებაზე გაღებული ხარჯებით - 27.5-ჯერ.

  

საქართველოს ჩამორჩენა ცალკეული ქვეყნებისა და ქვეყანათა

ჯგუფებისაგან მოსახლეობის ერთ სულზე, ჯერ

Qქვეყნები	მშპ-ის წარმოებით	სამეცნიერო-კვლევით სამუშაოებზე გაღებული ხარჯებით
სულ მსოფლიო	2.1	27.5
მათ შორის:
ნორვეგია	11.1	143.4
საფრანგეთი	7.2	113.4
იაპონია	7.2	186.0
აშშ	10.0	194.5
გერმანია	7.4	136.1
ისრაელი	5.9	205.3
ესტონეთი	4.5	35.2
ლატვია	3.7	17.4
ბელორუსი	2.3	16.9
რუსეთი	3.2	26.6
სომხეთი	1.1	1.9
აზერბაიჯანი	1.7	1.8
საქართველო	1.0	1.0

IV.

მოსახლეობის ხარჯები განათლებაზე

   განათლებაზე გაღებულ ხარჯებზე საუბარი არასრული იქნებოდა, მოკლედ მაინც თუ არ შევეხებით მოსახლეობის მიერ გაღებულ ხარჯებს განათლებაზე. სამწუხაროდ, სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის  მიერ ორგანიზებული შინამეურნეობების მიმდინარე შერჩევითი კვლევა ვერ იძლევა სრულ სურათს იმ ხარჯების შესახებ, რასაც მოსახლეობა ფაქტობრივად გაიღებს ყველა სახის საგანმანათლებლო მომსახურების (საბავშვო ბაღი, საშუალო და უმაღლესი განათლება, კვალიფიკაციის ამაღლება და გადამზადება, რეპეტიტორები, სწავლება უცხოეთში) მიღებაზე. ამისათვის საჭიროა სპეციალიზებული კვლევა ყველა სახის საგანმანათლებლო მომსახურების შესახებ მოსახლეობის რეალური ხარჯების დასადგენად. ამგვარი კვლევა ერთადერთხელ იქნა ჩატარებული 2001 წელს საქართველოს სტატისტიკის სამსხურის მიერ. აღნიშნული კვლევით მოსახლეობამ, შინამეურნეობების კვლევით მიღებულ მონაცემებზე შედარებით ფაქტობრივად სამჯერ მეტი თანხა დახარჯა განათლების  მომსახურების მიღებაზე - 177 მლნ. ლარი  (მათ შორის სკოლამდელ დაწესებულებებში 4.00 მლნ. ლარზე მეტი, სკოლებზე - 50 მლნ. ლარამდე, უმაღლეს განათლებაზე - 52 მლნ. ლარი, კოლეჯებსა და სპეცსასწავლებლებში - 10 მლნ. ლარი, რეპეტიტორებთან - 12 მლნ. ლარი, საზღვარგარეთ  - 55 მლნ. ლარი),  რაც მაშინდელი კურსით დაახლოებით 85 მლნ. აშშ დოლარის ექვივალენტური თანხაა. აღნიშნული ფაქტორის, ფასების ზრდისა (მარტო განათლების მომსახურების ინდექსი 1.6-ჯერ გაიზარდა) და ფასიანი სექტორის გაფართოების გამო ამჟამად მოსახლეობის უშუალო ხარჯები განათლებაზე 300-350 მლნ. ლარს აღემატება, მათ შორის უმაღლეს განათლებაზე - არანაკლებ 180-200 მლნ. ლარს, საშუალო სკოლებში კი - 60-80 მლნ. ლარს; ამდენივეს უნდა შეადგენდეს ხარჯები საზღვარგარეთ სწავლებაზე.

   შეიძლება ითქვას, რომ მოსახლეობის მიერ ყველა სახის განათლებაზე გაღებული ხარჯები 1.5-ჯერ აღემატება საჯარო სკოლების პედაგოგებზე გაცემული ნეტო-ხელფასების ჯამურ  წლიურ მოცულობას., ხოლო მთლიან საგანმანათლებლო ხარჯებში მოსახლეობის წილი მყარად უახლოვდება ნახევარს...  

ინოვაციური და სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები მცირე ფერმერულ მეურნეობებში

bolo wlebSi msoflios bevr qveyanaSi, soflis meurneobis sferoSi upiratesobas aniWeben mcire fermeruli meurneobebis ganviTarebis xelSewyobas, rac ganpirobebulia naklebi finansuri da materialuri danaxarjebiT, aseve drois mcire monakveTSi mniSvnelovani problemebis gadaWriT.

magaliTad:

1. adgilobrivi warmoebis, maRali xarisxis naturaluri soflis meurneobis produq­tebis warmoebis zrda da Sesabamisad importis Canacvleba Cvens teritoriaze miRebuli produqciiT;

2. axali samuSao adgilebis Seqmna umetesad qveynis regionebSi miwaTmoqmedebis, mecxoveleobis, gadamamuSavebeli sawarmoe­bis sferoSi, ramac unda gantvirTos dedaqalaqi da sxva didi qalaqebi.

3. agraruli turizmis obieqtebis qselis soflad moweuli memcenareobis, mecxoveleobis produqtebiT momaragebiT xeli Seewyoba rogorc turizmis ganviTarebas, ise am sferoSi dasaq­mebulTa raodenobis zrdas.

4. axlo momavalSi aRorZindeba qarTuli soflebi, gamoswordeba demografiuli foni da sxva.

saqarTveloSi mosalodneli sikeTeebis CamonaTvali SeiZleba gagrZeldes, magram samwuxarod xdeba ise, rom sabazro ekonomikis moTxovnebis arasworma gagebam sofeli, glexur-fermeruli meurneobebi saxelmwifos uzrunvel­yofis miRma datova.

sityva “fermeri”, fermeruli an glexuri meurneoba mxolod presis da sxva masmediis sivrceSi Tu SegvxdebaT. martivad rom vTqvaT, fermerul meurneobebTan mimarTebaSi arc sakanon­mdeblo aqtebi da arc normatiuli baza ar arsebobs, rac saxelmwifos mxridan gamoricxavs raime saxiT xelSewyobis meqanizms, maSin rodesac sxva qveynebi pirdapiri Tu arapirdapiri formiT – subsidiebis, SeRavaTiani kredi­tebiT da sxva proteqcioni­sturi xerxebiT aqtiurad exmarebian fermerul meurneobebs.

dadga dro saqarTveloSi miRebul iqnas kanoni fermerul (glexur) meurneobebis Sesaxeb.

unda mowesrigdes fermerTa identificireba-aRricxva miwis ka­das­tr­ze dayrdnobiT.

yovelive es saWiroa fermerul meurneobaTa CasarTvelad inovaciuri proeqtebis ganxo­cielebaSi, romelTa mxardaWera xdeba saerTaSoriso da  adgilobrivi samecniero fondebidan.

profesiuli ganaTleba

umTavres problemas warmoadgens fermerTa dabali profesiuli ga­naT­lebis done.

 agrarul seqtorSi fermeri dRes SeiZleba iyos maRali kvalifikaciis mqone pirovneba, romelic nawilobrivad an mTlianad umuSevaria da aqvs dro da survili TviTdasaqmdes soflis meurneobis produqtebis warmoebiT, magram ar aqvs amisaTvis saWiro codna.

Sesaqmnelia profesiuli saxelobo saswav­leblebis avtorizebuli qseli an sakonsultacio centrebi, sadac fermerebs mokle vadebSi SeeZlebaT aiTvison Sesabamisi praqtikuli unarCvevebi, xolo swavlis safasuris umetesi nawili daifaros saxelmwifo vauCerebis saxiT. sasargeblo iqneboda agreTve codnis deficitis Sevseba regularuli samecniero-popularuli, farTo masebisTvis xelmisawvdomi beWdviTi an eleqtronuli saxis informaciis gavrcelebiT.

samwuxarod uSedegod damTavrda mravalgzisi mcdeloba gamoyofiliyo saxelmwifos saxsrebiam saqmianobisaTvis, magram mosaZebnia sxva gamosavali arasabiujeto wyaroebis saxiT: donorebi, investorebi, qvelmoqmedebi da a.S.

materialuri uzrunvelyofa

sxva qveynebisagan gansxvavebiT, mcire fermerul meurneobebisaTvis, mebaReobebisaTvis, sakarmidamo nakveTebis mom­vlelTaTvis Cveni mrewveloba verafers ver sTavazobs inovaciuri teqnologiebis, danadgarebis, mowyobilobebis saxiT, ufro metic, umartivesi iaraRic ki (Toxi, bari, celi da a.S.) importirebulia, mouwesrigebelia agreTve mcenareTa dacvis saSualebebis, sasuqebis, Teslebis, nergebis, veterinaruli momsaxurebis sferoc. viTareba rom Sesacvlelia eWvi TiTqmis  

aravis ar epareba, magram rodis? dro ar iTmens!

dausrulebelma reformebis procesebma Sesabamisi daRi daasva mcire fermerul meurneobebs.

saqarTvelos fermerTa saxlis dafuZnebidan (2003 w.), misi, rogorc ara­samTavrobo organizaciis ZiriTad mizans warmoadgenda mcire fermeruli meur­neobebis ganviTarebis xelSewyoba inovaciuri teqnologiebis gamoyenebiT, sainformacio-sakonsultacio momsaxureo­ba da materialur-teqnikuri uzrunve­lyofis organizeba, “erTi fanjris” principiT

samomavlo gegmebi

Cvens regionalur filialebTan erTad miRebulma gamocdilebam, sadac yuradReba gamaxvilebuli iyo fermerTa kompleqsur  momsaxureobaze (fermerTa registracia, konsultireba, materialur-teqnikuri momsaxureba, maT Soris SxamqimikatebiT) dagvarwmuna, rom mTavar problemas warmoadgens fermerebis mier sakuTrebaSi myofi miwebisadmi uzrunveli damo­kidebuleba, rac gamoixateboda mem­cenareobaSi qimiuri preparatebis Warbi raodenobis moxmarebaSi, romelsac sasurveli Sedegi ar mohqonda, xolo niadagebis nayofiereba wlidan-wlamde uares­­deboda.

Cveni arCevania – organuli miwaTmoqmedeba!

1. niadagebis nulovani damuSaveba NO-Till;

2. niadagis movlaSi brtyelmWreli inventaris da kultivatorebis gamoyeneba;

3. niadagebis ganayofierebi­saTvis biohumusis, nakelis da bionarCenebis substratis gamo­yeneba;

4. mcenareTa dacvisaTvis upira­te­sad biopreparatebis, ЭМ–teqnologiis da sxva saerTaSoriso normativebiT daSvebuli qimiuri warmoSobis dozirebuli prepara­tebis gamoyeneba;

5. fermerTa saxlis wevrebs vurCevT TandaTanobiT Seamciron qimiuri preparatebis moxmareba memcenareobaSi.

erovnuli samecniero grantis proeqtiT fermerTa saxli amuSavebs biohumusis warmoebis da gamoyenebis teqnologias. am proeqtis mizania Seiqmnas pilot fabrika kaliforniuli wiTeli WiayelebiT sasaqonlo biohumusis miRebisTvis.

aqedan gamomdinare, realurad migvaCnia organul miwaTmoqmedebaze TandaTanobiTi gadasvla, radgan gagvaCnia resursebi Sesabamisi teqnologiebiT, inventariT, teqnikiT da biopreparatebiT uzrunvelyofisaTvis. 

6. naturaluri da ekologiurad sufTa produqtebis warmoeba da maTi evro-standartebTan miaxloveba.

organizaciuli mowyoba

1. saqarTvelos fermerTa saxlis regionaluri filialebis Seqmna dasavleT da aRmosavleT saqarTve­loSi;

2. filialebis monawileobiT sasoflo-sameurneo kooperativebis, asociaciebis  da maTTan sasoflo universamebis (maRaziebis) da sainfor­macio-sakonsultacio centrebis Seqmna;

3. kievis organuli miwaT­moqmedebis klubTan sapartnioro xelSekrulebis gaformeba, romelic gulisxmobs organuli miwaTmoqmedebisTvis saWiro inventaris, preparatebis da meTodologiis mowodebas,

4.  TbilisSi agraruli profesiuli saxelobo sas­wavleblis amoqmedeba

5.WEB-gverdis “saqarTvelos fermerTa saxli”-s  Seqmna, sadac ganxiluli iqneba  fermerTa socialur-ekonomikuri problemebis daZlevis gzebi; video da foto masalebi, axali teqnologiebi, mcire meqanizaciis sakiTxebi; produqciis fasebi, dabolos gasaRebis bazrebis moZiebis sakiTxebi.

5, samxreT kavkasiis qveynebis fermerTa asociaciebTan Tanam­Sromlibas, gamocdelebis gaziare­bas didi mniSvneloba eqneba warmoebuli produq­ciis da  teqnologiebis urTierT­gacvlisTvis.

saqarTvelos fermerebs didi imedi aqvT soflis meurneobis mecnierebaTa akademiis mxardaWeris, fundamentalur da strategiul sakiTxebSi mecnierulad dasabu­Tebuli rekomendaciebis Se­mu­Sa­ve­baSi.